Ονομάζεται έτσι ο καρπός της αμπέλου, ένα από τα θρεπτικότερα και χρησιμότερα φρούτα, που ωριμάζει από τον Αύγουστο έως τον Οκτώβριο (στις βορειότερες περιοχές). 

Η λέξη δημιουργήθηκε στα ελληνιστικά χρόνια ως υποκοριστικό του «σταφυλή». Η τελευταία είναι αγνώστου ετύμου και εικάζεται ότι πρόκειται για προελληνικό δάνειο στην ελληνική και συνδέεται με το θέμα σταφ- που βρίσκουμε στη λέξη ασταφίς=σταφίδα. (Μπαμπινιώτης). Παλαιότερες προτάσεις ετυμολογούν τη λέξη «σταφυλή» από τα «στέμφυλα»=πατημένες, πιεσμένες ελιές ή σταφύλια, λέξη με ινδοευρωπαϊκή ρίζα, από την οποία προέρχεται και η λέξη «στόμφος». Η ετυμολογική αυτή πρόταση όμως δεν είναι αρκετά πειστική και παρουσιάζει προβλήματα ερμηνείας.

Τη λέξη «σταφυλή» με την σημασία «καρπός της αμπέλου, τσαμπί» βρίσκουμε ήδη στον Όμηρο και σε πολλούς μεταγενέστερους συγγραφείς (Πλάτων, Θεόφραστος). Η ίδια λέξη χρησιμοποιήθηκε από τον Αριστοτέλη, τον Ιπποκράτη και άλλους στην ανατομία για να δηλώσει τη μικρή σαρκώδη προεξοχή που βρίσκεται στο βάθος του στόματος,  στον φάρυγγα., ενώ σταφύλη ονομαζόταν η μολύβδινη άκρη του νήματος της στάθμης.

Στη Νέα Ελληνική για να δηλώσουμε τον καρπό της αμπέλου χρησιμοποιούμε αποκλειστικά τη λέξη σταφύλι, ενώ η σταφυλή υπάρχει μόνο ως ανατομικός όρος. Πλήθος λαϊκές παραδόσεις, παροιμίες, αινίγματα και τραγούδια υμνούν το σταφύλι στη νεοελληνική παράδοση. Χαρακτηριστικά είναι τα αινίγματα: 

-Από στραβόκομπο κλαδί, κρέμεται χρυσό φλουρί,
-Το κρέας του δροσίζει, το αίμα του ζαλίζει,
- Στο δρόμο που επήαινα, συνάντησα μια πέρδικα, τα φτερά της έφαα, και το κορμί της πέταξα,

και το γνωστό από τα παλιά σχολικά βιβλία ποίημα:
«Σέ μια ρώγα από σταφύλι
έπεσαν οχτώ σπουργίτες
και τρωγόπιναν οι φίλοι.
Τσίρι - τίρι, τσιριτρό, τσιριτρί, τσιριτρό!»